Wat is histamine en hoe kom je eraan?
Histamine is een biologisch actieve stof met een breed scala aan belangrijke functies in het immuunsysteem, het spijsverteringsstelsel en het zenuwstelsel. Hoewel histamine essentieel is voor het lichaam, kan een disbalans leiden tot gezondheidsproblemen zoals allergieën, maagklachten en histamine-intolerantie. In deze blog lees je wat histamine is, hoe we aan histamine komen en wat histamine in ons lichaam doet.
Wat is histamine?
Histamine is een zogenaamde biogene amine, een kleine organische verbinding, met tal van belangrijke functies in het lichaam. Histamine komt van nature, in meer of mindere mate, voor in vrijwel alle voeding en we kunnen het zelf aanmaken. Histaminerijke voeding omvat met name gefermenteerde of gerijpte producten, zoals yoghurt, oude kaas, bier, wijn en zuurkool. Ons lichaam maakt zelf histamine uit het aminozuur histidine via een enzymatische reactie. Histidine is een aminozuur dat in veel eiwitrijke voedingsmiddelen zit, zoals vlees, vis, zuivel, noten en peulvruchten.
Er zijn verschillende cellen in ons lichaam die histamine kunnen maken. En er zijn tal van cellen en weefsels die histaminereceptoren bevatten waar histamine op kan aangrijpen. Er bestaan verschillende soorten histaminereceptoren, wat maakt dat histamine niet overal hetzelfde effect teweeg brengt. Histamine kan lokale reacties geven of systemische reacties in het gehele lichaam.
Histamine wordt veelal intracellulair opgeslagen tot het moment dat een trigger bepaalt dat histamine vrijgezet moet worden. Triggers kunnen van allerlei aard zijn, zoals immunologische triggers (allergieën, infecties, ontstekingen), voeding, stress of fysieke prikkels.
Histamineproductie door immuuncellen
Mestcellen en basofiele granulocyten (een bepaald type witte bloedcel) maken onderdeel uit van het immuunsysteem en zijn producenten van histamine. Mestcellen bevinden zich voornamelijk in weefsels die in contact staan met de buitenwereld, zoals de huid, de luchtwegen en het maag-darmkanaal. Op die grensplaatsen reguleert histamine onder andere de vochthuishouding en de temperatuur. Basofielen zijn vooral actief in de bloedbaan en migreren naar ontstekingshaarden. Mestcellen en basofielen bevatten granulen (opslagblaasjes) waarin histamine wordt opgeslagen totdat het nodig is. Andere cellen van het immuunsysteem produceren zelf geen histamine, maar kunnen de histaminevrijzetting wel degelijk beïnvloeden omdat ze histaminereceptoren bevatten op hun celmembraan.
Histamine wordt vooral door mestcellen en basofielen vrijgezet bij infecties, allergieën of verwondingen. Histamine zorgt voor vasodilatatie (verwijding van bloedvaten) en verhoogde doorlaatbaarheid van bloedvaten, waardoor immuuncellen sneller naar de infectie- of ontstekingsplaats kunnen migreren. In sommige situaties is dit gewenst, echter bij allergieën tegen onschuldige antigenen zoals pollen of huisstofmijt worden mestcellen ongewenst actief. Ze laten histamine vrij dat een lokale ontstekingsreactie geeft op de huid en in de slijmvliezen die gepaard gaat met jeuk, zwelling, roodheid en een verhoogde slijmproductie.
Bij mensen met het prikkelbaar darmsyndroom (PDS), de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa blijken mestcellen en andere ontstekingscellen in de darmwand actief die veel histamine produceren.
Histamineproductie in het spijsverteringskanaal
Histamine wordt ook geproduceerd door bepaalde cellen in de maagwand. Daar stimuleert het andere cellen in het maagslijmvlies om maagzuur af te scheiden. Maagzuur is van essentieel belang voor de afbraak van voedingsstoffen, vooral eiwitten, en een goed vervolg van de spijsvertering in de darm. Een zuur milieu voorkomt bovendien de groei en doorgang van mogelijke ziekteverwekkers in de maag. Als er genoeg maagzuur is, wordt de histamineproductie geremd via een terugkoppeling. Deze zelfregulerende cyclus voorkomt de overproductie van maagzuur waardoor het maagslijmvlies beschermd wordt tegen schade.
Ook darmbacteriën kunnen histamine produceren, maar dat proces is afhankelijk van de beschikbaarheid van het aminozuur histidine waaruit histamine gemaakt kan worden en de aanwezigheid van specifieke soorten darmbacteriën. Bij mensen met het prikkelbaar darmsyndroom (PDS), de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa zijn histamine producerende darmbacteriën vaak in verhoogde aantallen aanwezig door een dysbiotisch (verstoord) darmmicrobioom. Ook blijkt er bij mensen met PDS een disbalans te zijn in de verschillende histamine receptoren.
Histamineproductie in het zenuwstelsel
Histamine wordt daarnaast geproduceerd door zenuwcellen (neuronen) in de hypothalamus. Histamine fungeert hier als een neurotransmitter, die signalen verder doorgeeft aan andere delen van het centrale zenuwstelsel. Histamine reguleert de afgifte van andere neurotransmitters zoals dopamine, serotonine en noradrenaline en bevordert communicatie tussen hersenen en het lichaam.
De histamineproductie in de hypothalamus is het hoogst overdag en neemt af tijdens de slaap. Het speelt daarmee een belangrijke rol bij alertheid en waakzaamheid en het reguleren van de slaap-waakcyclus. Histamine bevordert eveneens cognitieve functies, geheugen en aandacht. Histamine speelt ook een rol in hongergevoel en verzadiging en kan de eetlust verminderen.
Histamine kan ook via specifieke hersen-immuuncellen (microgliacellen) of mestcellen in de hersenen vrijgezet worden naar aanleiding van een trigger en in de hersenen een effect teweeg brengen.
Evenwicht tussen productie en afbraak
Balans tussen de aanmaak en afbraak van histamine is van uiterst belang. Een disbalans ligt vaak ten grondslag aan allerlei ontstekingen, allergieën en andere gezondheidsproblemen. Een verhoogde productie en aanhoudende triggers kunnen er voor zorgen dat histamine te lang actief blijft of in te hoge concentraties voorkomt. Ook histaminerijke voeding of een overschot aan histaminevrijzetters, oftewel voedingsmiddelen die mestcellen stimuleren om histamine extra vrij te zetten, verhogen de histamineactiviteit. Als de maagzuurproductie wordt geremd door bijvoorbeeld het gebruik van maagzuurremmers, dan blijft de histamineproductie ook onverminderd doorgaan.
De afbraak van histamine kan langs twee belangrijke enzymatische routes plaatsvinden. Het enzym di-amine oxidase (DAO) is het belangrijkste enzym voor de afbraak van histamine buiten de cellen, met name in het maag-darmkanaal en in de bloedbaan. De metaboliet (afbraakproduct) die ontstaat kan worden uitgescheiden via de urine. Een tekort aan DAO kan leiden tot histamine-intolerantie, waarbij een overmatige ophoping van histamine in het lichaam kan leiden tot symptomen zoals hoofdpijn, huiduitslag en spijsverteringsproblemen.
Een ander belangrijk enzym is histamine-N-methyltransferase (HNMT), dat histamine afbreekt binnenin de cellen, vooral in de hersenen, lever en nieren. Dit enzym speelt een belangrijke rol in de regulatie van histamine als neurotransmitter in de hersenen.
Histamineactiviteit wordt dus enerzijds bepaald door de aanmaak en anderzijds door de afbraak. Het is zinvol om deze beide visies mee te nemen wanneer histamineproblematiek aangepakt moet worden.
Om te onthouden
- Histamine is een veelzijdige stof die essentieel is voor een goede werking van ons immuunsysteem, de spijsvertering en hersenfuncties
- Histamine zit in voeding en we maken het zelf
- De balans tussen aanmaak en afbraak is essentieel
- Een disbalans kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals allergieën, maagklachten en histamine-intolerantie
